W dniu 14 maja 2023 r. mieliśmy przyjemność gościć w Łodzi wycieczkę Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego im. Walentego Zwierkowskiego. Wśród odwiedzających nasze miasto obecni byli Mirosław Skrzypczyk, przewodniczący Towarzystwa oraz Krzysztof Molenda, wójt Gminy Lelów. Wizyta była efektem wieloletniej współpracy miedzy Instytutem Archeologii UŁ oraz Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UŁ a LTHK, której początek sięga badań terenowych na terenie gminy Lelów w 2016 r. w ramach projektu badawczego NPRH „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”. W ostatnich latach nasza współpraca polega m.in. na organizowaniu wspólnych konferencji naukowych w Lelowie. W 2022 r. efektem tej kooperacji stały się też poszukiwania i badania przedkolacyjnego Lelowa w pobliskim Staromieściu z udziałem studentów archeologii UŁ. Nasi studenci byli również prelegentami na ostatniej konferencji w Lelowie. W ciągu najbliższych miesięcy studenci archeologii oraz etnologii i antropologii kulturowej UŁ realizować będą projekty wdrożeniowe Science Hub dotyczące popularyzacji badań archeologicznych oraz metod badań etnograficznych.
Wydarzeniem otwierającym podróż po nieoczywistej Łodzi była wizyta u Agnieszki Wojciechowskiej-Sej, dyrektorki Akademickiego Centrum Designu ASP na Księżym Młynie, która przedstawiła zarys historyczny tej części miasta oraz oprowadziła po wystawie „Ekologia Emocjonalna”. Studentki archeologii Wiktoria Bednarska (III r. lic), Anna Ciszek i Daria Kacprowicz (II r. lic.) oraz dr Olgierd Ławrynowicz przedstawili przeszłość tego największego kompleksu przemysłowego XIX-wiecznej Łodzi na kilku wybranych przykładach: famuły, remiza strażacka, , przędzalnia Karola Scheiblera, Willa Edwarda Herbsta, lodownia przy dawnym sklepie Konsum oraz Park Źródliska. Ostatnim akordem wizyty na Księżym Młynie było zwiedzenie Muzeum Kinematografii, znajdującego się w Pałacu Karola i Anny Scheiblerów. Nasi goście zapoznali się z historią Łódzi filmowej oraz techniki produkcji filmowej, a także z zabytkową architekturą wnętrza budynku.
Następnym zwiedzanym miejscem był nowy cmentarz żydowski na Bałutach, po którym wycieczkę oprowadziła dr Irmina Gadowska, także uczestniczka badań jurajskich i konferencji lelowskich. Nasi goście zapoznani zostali z historią nekropolii, jej infrastrukturą, w której skład wchodzi dom pogrzebowy oraz aleja najbardziej wpływowych przedsiębiorców żydowskiego pochodzenia, m.in. mauzoleum Izraela Poznańskiego. W pobliżu cmentarza znajduje się Oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych – Stacja Radegast. Jej budynek zachował się z czasów II wojny światowej i jest bezpośrednio związany z Litzmannstadt Ghetto, gdyż stąd Niemcy wywozili ludność żydowską do obozów zagłady. Nasi goście wraz z ks. Wojciechem Lemańskim upamiętnili zamordowanych mieszkańców łódzkiego getta oraz lelowian narodowości żydowskiej, którzy zginęli w czasie II wojny światowej. Następnie Andrzej Grzegorczyk z MTN (absolwent łódzkiej archeologii) oprowadził zwiedzających po muzeum, przybliżając im historię okupacji niemieckiej Łodzi.
Po obiedzie, kolejnym etapem objazdu było Muzeum Fabryki, mieszczące się na terenie Manufaktury, gdzie zwiedzający zapoznali się z historią włókienniczej Łodzi oraz zasadami działania maszyn włókienniczych.
Na zakończenie goście z ziemi lelowskiej odwiedzili Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego. Tu przywitał ich Tadeusz Krzemiński, który ze wzruszeniem przypomniał, że dzięki badaczom z Instytutu Archeologii UŁ, udało się odnaleźć szczątki jego ojca, zamordowanego w listopadzie 1939 r. przez Niemców na terenie poligonu na Brusie w Łodzi. Następnie studenci etnologii i antropologii kulturowej UŁ, Kamil Ludwiczek, Laura Kiersikowska i Monika Raj (II r. lic.), oprowadzili zwiedzających po miejscowej Izbie Pamięci. Wyjątkowe był spacer po Osiedlu z Dorotą Fornalską, autorką jego monografii. Na koniec dnia nasi lelowscy goście udali się na ul. Piotrkowską zażyć chwili odpoczynku, by odpocząć po bardzo intensywnym zwiedzaniu naszego miasta.
oprac. A. Ciszek, fot. D. Kacprowicz, O. Ławrynowicz, Z. Zacharjasz