Trzeci sezon nowego etapu poszukiwań mogił ofiar niemieckich zbrodni nazistowskich i komunistycznych stanowi kontynuację wcześniejszych badań, kierowanych przez prof. Mariana Głoska (2008–2009) i dr. Piotra A. Nowakowskiego (2010–2016). Obecne prace różnią się od poprzednich skalą, czyli odejściem od wykonywanych przeważnie ręcznie wykopów sondażowych i odwiertów na rzecz równolegle przylegających do siebie pasów wykopów o szerokości 1–3 m, uzyskiwanych przy wykorzystaniu minikoparek. Część prac wykonywanych musi być nadal ręcznie ze względu na silnie zadrzewiony teren. Efektem tak prowadzonych badań jest szerokopłaszczyznowy ogląd badanej powierzchni przy zachowaniu możliwości precyzyjnego śledzenia stratygrafii w ścianach wykopów. W terenie leśno-polnym, jakim jest dawny poligon na Brusie, pozwala to na niemal całkowite przebadanie całej powierzchni wyznaczonych sektorów, co w kolejnych sezonach badawczych powinno doprowadzić do pełnej weryfikacji archeologicznej obszarów wytypowanych na podstawie zeznań, wspomnień, archiwalnych zdjęć lotniczych oraz nieinwazyjnej prospekcji terenowej.
Podczas tegorocznych badań przebadano rozległy teren o powierzchni około 30 arów. Kontynuowano badania z przodu strzelnicy do broni długiej, gdzie w 2022 r. odnaleziony został niepełny szkielet należący do jednej osoby. W ramach prac badawczych uchwycono kolejne podziemne relikty budynków związanych ze strzelnicami wojskowymi z różnych okresów funkcjonowania poligonu na Brusie w XX w. Kontynuowano także kompleksowe prace badawcze terenu usytuowanego za kulochwytem dużej strzelnicy, gdzie w 1965 r. oraz w latach 2008–2011 odkrywane były zbiorowe mogiły z czasu okupacji niemieckiej i lat powojennych opresji stalinowskich. Chociaż w tym roku nie uchwycono kolejnych jam grobowych, badania były wyjątkowe ze względu na pozyskane artefakty, pochodzące praktycznie z jednego rozległego obiektu (zasypiska), które znalazły się w ziemi zapewne przy okazji rozbudowy dużej strzelnicy w połowie lat 50. XX w. Stanowią one interesujący materiał do poznania biografii miejsca, w którym pierwotnie się znajdowały (m.in. materiały budowlane, kafle piecowe, elementy instalacji, przybory toaletowe i kancelaryjne, wytworna i codzienna zastawa stołowa, butelki do alkoholi, wód toaletowych i medykamentów, kryształowe kieliszki i filiżanki do kawy). Przedmioty te pochodzić mogły z zabudowań strzelnicy, widocznych na zdjęciu lotniczym z 1949. Są zapewne świadectwem życia codziennego niemieckiej obsługi strzelnicy z okresu okupacji Łodzi oraz obecności na tym terenie żołnierzy Armii Czerwonej w latach powojennych.
Prace wykonywane były pod kierunkiem dr. Tomasza Borkowskiego z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN oraz dr. Olgierda Ławrynowicza z Instytutu Archeologii UŁ przy stałym merytorycznym i organizacyjnym wsparciu dr. Krzysztofa Latochy (BPiI IPN, Oddział IPN w Łodzi). W badaniach wzięli udział także dr Michał Nowak,dr Krzysztof Radka (BPiI IPN), mgr Aleksandra Dolewska-Szafrańska (BPiI IPN, Oddział IPN w Łodzi), mgr Agata Wąsewicz-Madejek (BPiI IPN, Oddział IPN w Poznaniu) oraz studenci archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Działania w terenie na bieżąco konsultowane były z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem, Dyrektorem Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN oraz prof. Marianem Głoskiem, który w 2008 r. zapoczątkował wieloletnie prace archeologiczne na Brusie. Prowadzący badania chcieliby serdecznie podziękować Urzędowi Miasta Łodzi za udostępnienie terenu oraz pomoc w organizacji prac, a także żołnierzom z 1. Batalionu Kawalerii Powietrznej w Leźnicy Wielkiej za codzienne zabezpieczenie saperskie i ambulatoryjne.
fot. D. Kacprowicz, M. Kowalski, O. Ławrynowicz, M. Świderek